Οικονομική κρίση και θεωρητικά αδιέξοδα...
Κεντρικό σημείο των καπιταλιστικών κρίσεων αποτελεί η όξυνση της αντίθεσης παραγωγής - κατανάλωσης. Ο κάθε ατομικός κεφαλαιοκράτης αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις χωρίς όρια. Χωρίς να λαμβάνει υπόψη ότι απευθύνεται σε μια εσωτερική ή και εξωτερική αγορά, η οποία υπόκειται σε καθορισμένους περιορισμούς.
Και το πράττει αυτό, επειδή κριτήριό του δεν είναι η ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών, αλλά η επίτευξη του καπιταλιστικού κέρδους. Από την άλλη, η κατανάλωση των λαϊκών στρωμάτων υπόκειται σε αυστηρούς περιορισμούς. Περιορισμοί, οι οποίοι έχουν ως βάση την επίτευξη του καπιταλιστικού κέρδους. Σε τελική ανάλυση, οι κρίσεις υπερπαραγωγής, που εμφανίζονται περιοδικά στον καπιταλισμό, έχουν άμεση σχέση με τους νόμους παραγωγής της υπεραξίας. Οσο μειώνεται το μέρος του κεφαλαίου που χρησιμοποιείται για την αγορά εργατικής δύναμης - για μίσθωση εργατών - τόσο αυξάνεται το ποσοστό της υπεραξίας. Αντίθετα, όσο αυξάνεται το κεφάλαιο που προορίζεται για μισθούς, τόσο μειώνεται το ποσοστό της υπεραξίας. Από τη στιγμή που η κατανάλωση - το εύρος της οποίας διαμορφώνεται από τις σχέσεις ανταγωνισμού του κεφαλαίου και της εργασίας - δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσει την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, τότε στην αγορά συσσωρεύονται εμπορεύματα που δεν μπορούν να καταναλωθούν. Οταν η αγορά έχει στομώσει από αδιάθετα εμπορεύματα, ξεσπάει η καπιταλιστική κρίση. Πρόκειται για κρίση του υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου. Του κεφαλαίου που έχει πραγματοποιήσει τον παραγωγικό του κύκλο, αλλά δε βρίσκει τη θέση του σε μια αγορά η οποία έχει υπερκορεστεί. Το πλεονάζον αυτό κεφάλαιο μοιραία θα καταστραφεί. Μαζί του θα συμπαρασύρει και όλο το πλέγμα των χρηματοπιστωτικών μέσων (γραμμάτια, συναλλαγματικές, κερδοσκοπικά συμβόλαια επί εμπορευμάτων), η ευρεία χρήση των οποίων, σε συνθήκες ανεπτυγμένων εμπορευματοπιστωτικών σχέσεων, είναι αναγκαία για την προώθηση του παραγωγικού κεφαλαίου στην αγορά. Μαζί τους συμπαρασύρουν σε κατάρρευση τις τιμές των μετοχών, τις κρατικές ομολογίες, το πλασματικό δηλαδή κεφάλαιο που οφείλει την ύπαρξή του στις ομαλές συνθήκες αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου.
Η αντίδραση του συστήματος
Οι αστοί οικονομολόγοι, είτε συνειδητά, είτε εμπειρικά, έχουν εντοπίσει το πρόβλημα των καπιταλιστικών κρίσεων. Το γεγονός ότι η χωρίς όρια εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης είναι η αιτία της όξυνσης όλων των αντιθέσεων του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Και φυσικά αναζητούν τρόπους αντιμετώπισης ενός κατά τα άλλα άλυτου προβλήματος. Και για να το επιτύχουν αυτό, έχουν καταφύγει στο παρελθόν σε επιλογές τις οποίες έχει πληρώσει με βαρύ φόρο αίματος η ανθρωπότητα, είτε σε λιγότερο «βίαιες» λύσεις. Ετσι, στη διάρκεια του 20ού αιώνα είχαμε μορφές αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης όπως:
Τους δύο ιμπεριαλιστικούς παγκόσμιους πολέμους που βούτηξαν την ανθρωπότητα στο αίμα. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει η ακόλουθη επισήμανση. Οι δύο ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι δε συνδέονται άμεσα με την εκδήλωση οικονομικών κρίσεων. Ποιο ήταν το πρόβλημα; Η ταχύτατη ανάπτυξη του γερμανικού κεφαλαίου, το οποίο σε οικονομικούς όρους, στις αρχές του 20ού αιώνα είχε ξεπεράσει το αγγλικό κεφάλαιο, αναζητούσε νέες αγορές για να επεκταθεί. Επέκταση, η οποία, αν δε γινόταν, θα λειτουργούσε ανασταλτικά στην «εσωτερική» γερμανική αγορά, η οποία συσσώρευσε τόσο κεφάλαιο που δεν μπορούσε να το απορροφήσει. Οι ξένες αγορές όμως είχαν καταληφθεί από την Αγγλία και τη Γαλλία, τις δύο μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της εποχής. Η Γερμανία που είχε εξελιχθεί σε μια μεγάλη οικονομική δύναμη, σε μεγάλη πολιτική δύναμη και σε μια χώρα χωρίς αποικίες... Τη «δυσαρμονία» αυτή επιχείρησε να αποκαταστήσει, με τη δύναμη των όπλων, το «καταπιεζόμενο» γερμανικό κεφάλαιο. Περιττό να πούμε ότι η τεράστια καταστροφή υλικοτεχνικής υποδομής που πραγματοποιήθηκε, ειδικά κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - πέραν της εκατόμβης των δεκάδων εκατομμυρίων νεκρών - αποτέλεσε τη βάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης που σημειώθηκε τα μεταπολεμικά χρόνια.
Την εφαρμογή των αποκαλούμενων κεϋνσιανών πολιτικών. Αφού το πρόβλημα των καπιταλιστικών οικονομιών, κατά τον Κέυνς, δε βρίσκεται στην προσφορά (παραγωγή κεφαλαίου), αλλά στη ζήτηση (ατομική κατανάλωση του κεφαλαίου), ο ¶γγλος οικονομολόγος αναζήτησε τις λύσεις ενίσχυσης της ζήτησης στο ίδιο το καπιταλιστικό κράτος. Ενα καπιταλιστικό κράτος, με ισχυρή συμμετοχή στην οικονομική δραστηριότητα και με ισχυρούς προϋπολογισμούς στα χέρια του, θα αναλαμβάνει να «ζωντανέψει» τη ζήτηση, όταν αυτή θα εμφάνιζε σημεία κόπωσης. Στην κατεύθυνση αυτή εντάσσονται οι κρατικές επενδύσεις, οι κρατικές παραγγελίες, αλλά και η παραγωγή από το καπιταλιστικό κράτος βασικών εμπορευμάτων και υπηρεσιών (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλεπικοινωνίες, σιδηρόδρομοι) και πώλησή τους - υποτιμολογημένες - στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Η κεϋνσιανή θεωρία αποτελεί τη βάση προσέγγισης του φαινομένου του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, καθώς είχε γίνει καθαρό στους κεφαλαιοκράτες ότι η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί χωρίς τη στήριξη ισχυρών κρατικών μηχανισμών. Οσο για το θέμα της επίλυσης της αντίθεσης παραγωγής - κατανάλωσης του κεφαλαίου, φυσικά δεν μπόρεσε να δώσει αποτελεσματικές λύσεις. Είπαμε ότι εντός των καπιταλιστικών πλαισίων η αντίθεση παραμένει άλυτη.
Την ενίσχυση της ζήτησης, μέσα από τη φρενήρη εξάπλωση του πιστωτικού κεφαλαίου. Φαινόμενο το οποίο εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '80 στις ανεπτυγμένες κεφαλαιοκρατικά χώρες και εξαπλώθηκε στη συνέχεια και στις μικρότερες. Η φιλοσοφία ήταν απλή. Αφού οι μισθοί των εργατών δεν επαρκούν για την κατανάλωση του τεράστιου όγκου που παράγει η βιομηχανία, θα επιστρατευτεί το πιστωτικό σύστημα για να επιλύσει το πρόβλημα. Οι περιορισμοί στη χορήγηση δανείων χαλάρωσαν, έως και καταργήθηκαν, και οι τράπεζες άρχισαν να μοιράζουν δάνεια. Τον πυρετό του ξέφρενου δανεισμού (καταναλωτικά - στεγαστικά) τον ζήσαμε και στη χώρα μας στις πιο ακραίες μορφές του. Σήμερα το ιδιωτικό χρέος των νοικοκυριών ξεπερνά τα 100 δισ. ευρώ και αποτελεί έναν τεράστιο βραχνά για τους εργαζόμενους. Λύση όμως στην αντίθεση παραγωγής - κατανάλωσης δεν έδωσε. Αντίθετα, από τη στιγμή που ένα σημαντικό μέρος του εργατικού εισοδήματος αφαιρείται για την εξόφληση τοκοχρεολυτικών δόσεων, το πρόβλημα επιδεινώνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι η οικονομική κρίση ξεσπά σε μια περίοδο κατά την οποία το ιδιωτικό χρέος στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες έχει εκτιναχτεί στα ύψη (ΗΠΑ 175% του ΑΕΠ)!!
Τα σημερινά δεδομένα
Αφού όλες οι προηγούμενες μορφές αντιμετώπισης των αντιθέσεων, που με δύναμη νομοτέλειας αναφύονται στις κεφαλαιοκρατικές παραγωγικές σχέσεις, έχουν αποτύχει, οι οικονομικοί εγκέφαλοι του κεφαλαίου έχουν πέσει σε περισυλλογή. Σκέπτονται τι άλλο πρέπει να κάνουν, προκειμένου να τιθασεύουν τις γιγάντιες παραγωγικές δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί στο εσωτερικό του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Οι οποίες το απειλούν απροκάλυπτα. Βρίσκονται σε απευθείας αντίθεση με τις υφιστάμενες παραγωγικές σχέσεις. Οι τελευταίες δεν είναι σε θέση να τις αφομοιώσουν, λειτουργούν σαν φραγμός στην περαιτέρω ανάπτυξή τους. Από την άλλη, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να επαναστατικοποιεί συνεχώς τις παραγωγικές δυνάμεις, την ανάπτυξη των οποίων δεν αντέχει... Ιδού το πρόβλημα. Ενα πρόβλημα βασανιστικό και, το χειρότερο, άλυτο. Προς το παρόν φλυαρούν ακατάπαυστα. Εφευρίσκουν φθηνές δικαιολογίες για να εξηγήσουν την οικονομική κρίση, μιλάνε για ...άπληστους χρηματιστές, για κερδοσκόπους, για την ...παράλογη γιγάντωση του πιστωτικού συστήματος. Οι άνθρωποι είναι κυριολεκτικά για κλάματα. Παίρνουν αποστάσεις από την ...τραπεζική κερδοσκοπία των «hedge funds» (αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου) και τα κερδοσκοπικά μελλοντικά συμβόλαια στις τιμές συναλλάγματος, επιτοκίων και εμπορευμάτων, τη στιγμή που ξέρουν ότι ο σημερινός καπιταλισμός δεν μπορεί να ζήσει ούτε ένα λεπτό χωρίς την κερδοσκοπία. Οτι, απεναντίας, η διόγκωση του πιστωτικού κεφαλαίου παρέτεινε το χρόνο εκδήλωσης της οικονομικής κρίσης, καθώς για μεγάλο χρονικό διάστημα απορρόφησε το πλεονάζον κεφάλαιο, το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες αυξάνεται κατά γεωμετρική πρόοδο, λόγω της καταλήστευσης των λαών του πλανήτη και των αιματηρών προγραμμάτων λιτότητας.
Τι θα πράξουν για να βγουν από τα σημερινά αδιέξοδα είναι το ζητούμενο. Αυτό όμως που θα πρέπει να έχουν στο νου τους οι εργαζόμενοι, είναι ότι οι όποιες ρυθμίσεις προωθήσουν οι κυβερνήσεις - εκπρόσωποι του κεφαλαίου, θα είναι ρυθμίσεις αντιδραστικές και επώδυνες για το σύνολο των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων.
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 11/01/09